Een van de redenen waarom Athene in het seizoen overspoeld wordt door toeristen is Nelly’s. Deze vrouw, fotografe, vluchteling en Atheense maakt tijdens het interbellum vernieuwende foto’s van modellen en dansers op de Acropolis en zet karakterkoppen van Griekse boeren naast gebeeldhouwde oude hoofden met dezelfde fysionomie en houding. Met die aanpak trekt ze de oudheid in het heden en spoort ze mensen aan dat zelf te komen ontdekken. Je kan in Griekenland immers de oudheid bezoeken, maar er ook mode of cultuur in beleven. Meer nog, zo suggereren de beelden, de oudheid leeft verder in de Grieken zelf. Haar foto’s sieren de covers van internationale magazines, tot de tweede wereldoorlog uitbreekt en Nelly’s vastzit in New York.
Nelly’s heet eigenlijk Elli Sougioultzoglou-Seraidari en we ontdekken haar toevallig in het mooie boekje ‘Walking in Athens’ van Nikos Vatopoulos. Daar staat ze in een opsomming van mensen wiens foto’s het beeld van Athene geschapen hebben. Dat is niet gelogen. De nieuwe dienst toerisme die in de jaren ’30 opgericht wordt, maakt gretig gebruik van haar Atheense werk om Griekenland in het buitenland te promoten. Nelly’s wordt zelfs aangesteld als vaste fotograaf.
Dit zou allemaal prettige anekdotiek zijn, ware het niet dat er ook een keerzijde is aan Nelly’s verhaal. De dienst toerisme waar ze werkt dient immers vanaf 1936 ook de politieke agenda van een van Griekenlands meer verontrustende staatshoofden, generaal Ioannis Metaxas. Deze ex stafchef van het Griekse leger roept in dat jaar de noodtoestand uit, verbiedt politieke partijen en vakbonden, censureert de media en laat zich in 1938 zelfs tot premier voor het leven benoemen. Zijn ideaal: een Derde Griekse Rijk.
Dat wordt ook cultureel doorgedrukt. Metaxas laat boeken verbranden die niet in zijn kraam passen en schoolboeken herschrijven. De foto’s van Nelly’s mogen blijven, ze passen perfect in het bloed en bodem-verhaal van Metaxas. Nelly’s promoveert tot ‘officiële fotograaf van de Griekse staat’ en maakt in die functie ook portretten van de kopstukken van het regime, waaronder Metaxas zelf. Het levert haar later de bijnaam 'Griekse Leni Riefenstahl' op.
Het knettert in ons hoofd. Aan de ene kant is er het mooie verhaal van de jonge vluchtelinge wiens familie klein Azië verlaat op de vlucht voor de toenemende spanningen. Een vluchtelinge die door haar vader naar Duitsland wordt gestuurd en daar de stiel van fotograaf leert en vervolgens met nieuwe technieken furore maakt in Athene. Bijna bij toeval – haar studio op Ermou is erg klein – laat ze haar modellen plaatsnemen tussen de zuilen van het Parthenon. Gekleed én naakt. Het raakt een snaar. Bij haarzelf, die haar nieuwe vaderland kan linken aan de geschiedenislessen die ze in Smyrna kreeg. Bij het Griekse publiek, op zoek naar een nieuw verhaal na het uiteenspatten van de droom van groot Griekenland. Bij de buitenlanders, die de beeldtaal herkennen en via de foto’s oude mythes aan hedendaagse beelden kunnen koppelen.
Aan de andere kant zijn er de opdrachten tijdens het Metaxas-regime. Nelly’s gaat naar de befaamde en gecontesteerde Olympische Spelen in Berlijn waar Hitler de superioriteit van het Duitse volk probeert te bewijzen en Leni Riefenstahl de film Olympia draait. Nelly’s neemt portretten van het Griekse regime. Nelly’s maakt een collage voor de wereldtentoonstelling in New York, die helemaal past in de nieuwe Metaxas-ideologie.
Zijn het twee kanten van dezelfde medaille? We raken er niet uit. Feit is dat Nelly’s zelfs na het einde van de tweede wereldoorlog niet terugkeert naar haar land. In New York zal ze nooit meer het niveau van haar eerdere werk halen. Ze vernieuwt niet meer, gaat door op wat voor haar een herinnering is geworden. Als ze op 66-jarige leeftijd dan toch naar Athene terugkeert, neemt ze geen fototoestel meer vast.
Terwijl we in Athene door Ermou wandelen, zien we een aankondiging van een nieuw hotel hangen. De zwartwit foto gebruikt de hele retoriek die Nelly’s ooit beroemd maakte. Een grote gebeeldhouwde kop met golvend haar boven een vrouw met krulspelden die een koffie drinkt. Het is een mooie grap en meer dan een knipoog naar het werk van deze vluchteling, Atheense, New Yorkse banneling en weer Atheense.
Volgend jaar organiseert Benaki Pireos in Athene een grote overzichtstentoonstelling van haar werk, dat ze integraal aan het museum schonk. We proberen er te geraken.
